فلج مغزی در کودکان چیست؟

فلج مغزی اطفال (Cerebral palsy (CP)) یک اختلال نورولوژیکی در مغز است. این اختلال عملکرد حرکات کودک، توانایی کنترل عضلات، هماهنگی، عکس‌العمل، حالت بدنی، تعادل و گاهی توانایی برقراری ارتباط را مختل می‌کند. آسیب به یاخته‌های مغزی، رشد ناقص یا ضربه به سر کودک از جمله علل فلج مغزی هستند.

بهره هوشی و طول عمر کودکان فلج مغزی با دیگر کودکان یکسان است. این اختلال در طول زمان شدت یا بهبود نمی‌یابد؛ با تشخیص به موقع، درمان و یادگیری کیفیت زندگی کودک تا حد بسیار زیادی بالاتر می‌رود. شدت این بیماری در هر شخص متفاوت است؛ در برخی توانایی راه رفتن وجود ندارد. در کودک ممکن است علائم صرع، مشکلات شنوایی، یادگیری و دیداری وجود داشته باشد. بالعکس فلج مغزی اطفال در برخی دیگر تا حدی خفیف است که دیگران متوجه آن نمی‌شوند.

فلج مغزی اطفال چه علائمی دارد؟

کودک مبتلا اغلب در رشد جسمی حرکتی کند هستند. غلت‌ زدن، نشستن، راه رفتن یا چهار دست و پا رفتن این کودکان بیشتر از کودکان دیگر رخ می‌دهد. فلج مغزی اطفال (CP) تنها شامل اختلالات حرکتی می‌شود اما کودک ممکن است علائم دیگری داشته باشد. برخی از این نشانه‌ها به شرح زیر است:

• تشنج
• مشکلات شنوایی، دیداری و گفتاری
• اختلالات یادگیری و مشکلات رفتاری
• ناتوانی ذهنی
• اختلالات تنفسی
• مشکلات روده و مثانه
• کَژپُشتی (scoliosis) (انحنای ستون فقرات به یک سمت).

علائم CP در هر کودک متفاوت با دیگری و به نوع فلج مغزی وابسته است. ضعیف بودن عضلات، ضعف در کنترل حرکات،لرزش دست‌ها و پاها از نشانه‌های کلی هستند.

ویژگی کودکان فلج مغزی به نوع فلج مغزی کودک برمی‌گردد؛ اما در کل چنین کودکانی نشانه‌هایی از قبیل موارد زیر را دارند:

• اسپاسم عضلانی (Spasticity): باعث جمع‌شدگی عضلات به خصوص پاها و بازوها می‌شود. این جمع شدگی یا تنگی عضلات هنگام کشش بدن (خم نشدن اندام‌ها) یا حتی در حالت استراحت (چسبیدن دست‌ها و پاها به بدن) به وجود می‌آید.
• کم تونوسی یا ضعف عضلانی (Hypotonia): منجر به شل شدن یا نرمی عضلات می‌شود.
• دیپلژی یا فلج متقارن (Diplegia): در کنترل اندام‌های حرکتی جفت (پاها یا دست‌ها) اختلال ایجاد می‌شود.
• همی پلژی یا فلج نیمی از بدن (Hemiplegia): کنترل اندام‌های حرکتی یک سمت بدن مشکل می‌شود.
• دیستونیا (Dystonia): کنترل انقباضات عضلات از بین می‌رود. باعث حرکات بدنی ناخواسته در کودک می‌شود.
• علائم فلج مغزی در نوزادان کمتر از ۶ ماه: سفتی و خشکی در عضلات حس می‌شود. نمی‌توانند گردن را نگهدارند. هنگام بلندکردن پاها ضربدری و گردن و کمر به عقب خم می‌شود.
• تشخیص فلج مغزی در نوزاد ۶ تا ۱۰ ماهه: نمی‌توانند غلت بزنند و دستشان را به سمت دهان یا نزدیک هم بیاورند.

فلج مغزی اطفال چه دلایلی دارد؟

•  فلج مغزی در کودکان اغلب مادرزادی است.
•  دلیل قطعی این اختلال مشخص نیست. اگرچه متخصص مغز و اعصاب می‌تواند علت را تا حدودی تشخیص دهد، اما در بسیاری موارد علت بیماری ترکیبی از عوامل مختلف است.
•  علل غیرمادرزادی مربوط به آسیب مغزی پیش از تولد یا حین زایمان است.

• زایمان زود رس
• وزن خیلی کم نوزاد (به خصوص کمتر از ۵/۱ کیلوگرم)
• آسیب مغزی به کودک هنگام زایمان یا دوره بارداری
• خون‌ریزی داخلی مغز
• ناسازگاری گروه خونی جنین با مادر
• لخته‌های خونی
• عوارض و مشکلات حین زایمان (در موارد نادر)
• عوارض ناشی از دارو در طول بارداری
• کمبود اکسیژن‌ رسانی و مواد مغذی در رحم مادر
• علل ژنتیکی
• زردی شدید نوزاد
• التهاب جفت یا مایع آمنیون ناشی از ویروس (chorioamnionitis)
• سرخجه (rubella)

برای سالیان متوالی باور بر این بود که کمبود اکسیژن‌رسانی به سلول‌های مغزی منجر به فلج مغزی اطفال می‌شود. اما امروزه باور بر این است که دلایل ژنتیکی تاثیر بسیار پررنگ‌تری دارند.

پیشگیری از فلج مغزی اطفال

در صورتی که فلج مغزی در کودکان ژنتیکی باشد، نمی‌توان به طور قطعی پیشگیری کرد. تشخیص فلج مغزی در بارداری امکان‌پذیر نست. چراکه دلیل قطعی آن همچنان برای پزشکان مشخص نیست. با این وجود راهکارهایی برای کاهش خطر ابتلا به این بیماری در کودکان وجود دارد. چند مورد از این عوامل را بررسی می‌کنیم:

• از سلامت کامل پیش از بارداری و در دوره ۹ ماهه بارداری اطمینان حاصل شود.
• به طور منظم به متخصص زنان وزایمان خود مراجعه شود.
• در طول بارداری از استعمال دخانیات پرهیز شود.
• برای پیشگیری از بیماری‌ مادر، طبق تجویز پزشک واکسیناسیون انجام شود. مشکلات سلامتی و بیماری‌های مادر مستقیما روی کودک تاثیرگذار است.
• قبل از مصرف هر گونه دارو یا ماده شیمایی ابتدا با پزشک مشورت شود.
• واکسیناسیون کودک طبق برنامه انجام شود.
• برای جلوگیری از آسیب به سر کودک از صندلی مخصوص کودک در ماشین استفاده کنید. اشیاء تیز و خطرناک در خانه را عایق یا دور کنید. مراقبت لحظه به لحظه از کودک را در اولویت قرار دهید.

درمان فلج مغزی اطفال

درمان فلج مغزی در کودک وابسته به علائم، سن و سلامت کلی است. درمان همچنین به شدت اختلال هم بستگی دارد. این بیماری مادام العمر است و درمانی ندارد. به همین دلیل  دو هدف در رویکرد درمانی دارد:

• پیشگیری و کاهش بروز مشکلاتی که فلج مغزی اطفال در پی دارد
• استفاده حداکثری از توانایی‌های کودک

این اهداف با مدیریت صحیح بیماری امکان‌پذیر است. برای مدیریت صحیح انجام موارد زیر توسط پزشکان توصیه می‌شود

• توانبخشی
• ابزارهای کمکی حرکتی برای نشستن، دراز کشیدن و ایستادن
• استفاده از بریس‌ها و اسپلینت‌ها برای پیشگیری از نافرمی بدن، حفاظت و کمک به حرکت
• داروهای خوردنی یا تزریقی برای کاهش اسپاسم‌ عضلانی
• جراحی برای از بین بردن اسپاسم‌های عضلانی
• جراحی برای اصلاح مشکلات ارتوپدیک مثل: انحنای ستون فقرات، جابجایی استخوان لگن، اصلاح فرم پاها و قوزک پا و حرکات ناخواسته عضلات حرکتی

درمان فلج مغزی اطفال؛ نگاهی جدید

Cerebral Palsy اختلال پزشکی مزمن و مادام العمری است.

این بیماری درمان قطعی ندارد اما با کمک دارو درمانی، کار درمانی، گفتار درمانی و ابزارهای کمکی مثل بریس می‌توانید به کودک کمک کنید تا مانند دیگر بچه‌ها فعالیت‌های روزمره خود را انجام دهد.

رویکردهای درمانی عبارتند از:

مداخله زودهنگام برای درمان فلج مغزی اطفال

برنامه‌های مداخله زودهنگام متشکل از گروهی از کارشناسان است که به کودکانی که دچار عقب‌ ماندگی در رشد هستند کمک می‌کند.

این تیم متشکل از متخصص علوم رفتاری و تربیتی، فیزیوتراپیست، پرستار و مددکاران اجتماعی است. هدف این گروه آگاهی‌بخشی و همراهی خانواده‌های دارای فرزند مبتلا به فلج مغزی اطفال است. با این امید که کودک با کمک خانواده مهارت‌ها و تمرین‌های لازم را انجام دهد.

فیزیوتراپی فلج مغزی اطفال

کار این متخصصان انجام تمرینات کششی یا قدرتی به کودک است تا حرکات جدید مثل غلت زدن، نشستن و راه رفتن را بیاموزد.

کاردرمانی کودک فلج مغزی

کاردرمانی با هدف توانمند کردن کودک برای انجام کارهای روزمره و شخصی صورت می‌گیرد. کارشناسان کاردرمانی با فعالیت‌های عملی و راه‌های خلاقانه به کودکان کمک می‌کنند تا بتوانند با چالش‌ها و محدودیت‌های ناشی از بیماری‌شان کنار بیایند.

ابزارهای کمکی برای حرکت

این ابزارها برای کمک به تحرک کودکان مبتلا به فلج مغزی اطفال طراحی و مورد استفاده قرار می‌گیرد. برای مثال آتل پا برای کمک به حرکت دادن پاها، جلوگیری از نافرمی و راه افتادن استفاده می‌شود. آتل دست برای اصلاح فرم بازوها و قرارگیری درست دست‌ها در راستای بازوها کاربرد دارد. دیگر ابزارها شامل کیبوردهای ارتباطی یا نشانه‌ای، صندلی و ویلچر مخصوص است.

داروهای فلج مغزی اطفال

این داروها در صورتی تجویز می‌شوند که درمان‌های غیردارویی موثر واقع نشوند یا کودک همراهی لازم در طی درمان نداشته باشد. تزریق یا داروهای دهانی جهت توقف حرکات ناخواسته یا توقف اسپاسم تجویز می‌شود.

سوالات متداول فلج مغزی اطفال

علل و علائم فلج مغزی کودکان چیست؟

علل دقیق این بیماری مشخص نیست. از علائم مهم فلج مغزی اطفال تاخیر در یادگیری حرکات بدنی است.

آیا فلج مغزی اطفال درمان دارد؟

خیر، با مدیریت و کمک متخصصان سطح زندگی کودک اتقاء می‌یابد.

آیا فلج مغزی اطفال پیش از تولد مشخص است؟

خیر، علائم تدریجی و پس از تولد خود را نشان می‌دهند.