مچ پا آخرین مفصلی است که وزن انسان را تحمل می‌کند؛ هنگامی که ما می‌ایستیم، راه می‌رویم یا می‌دویم همه وزن ما روی مفصل مچ پا می‌افتد. البته این مفصل آنقدر استحکام و انعطاف دارد که بتواند این شرایط را تحمل کند، اما در مواردی هم ممکن است در اثر ضربه یا زمین ‌خوردن فشار بیش از حدی به این مفصل وارد شده و باعث دررفتگی آن شود. این نوع آسیب، درد و ناراحتی بسیار زیادی ایجاد می‌کند و زندگی روزمره را به شدت تحت‌تأثیر قرار می‌دهد.

علائم و نشانه‌های دررفتگی مچ پا چیست؟

مچ پا مفصلی است که ساق را به کف پا متصل می‌کند. تیبیا و فیبولا، دو استخوان پایین ساق پا هستند که به همراه تالوس، استخوان کف پا، مفصل مچ پا را تشکیل می‌دهند. رباط‌ها اطراف مفصل را گرفته و ثبات لازم را به مفصل می‌دهند، از آنجا که این مفصل باید کل وزن بدن را هنگام راه رفتن، دویدن، پریدن و فعالیت‌های ایستاده تحمل کند، باید از ثبات و پایداری زیادی برخوردار باشد. اما علاوه بر ثبات، مفصل مچ پا باید انعطاف‌پذیری لازم را داشته باشد تا امکان ایستادن، راه رفتن و دویدن و… را برای انسان فراهم کند.

دررفتگی مچ پا زمانی اتفاق می‌افتد که استخوان‌های این مفصل از جای طبیعی خود خارج شوند. در واقع با بروز دررفتگی ارتباط بین تیبیا و تالوس در مفصل مچ پا قطع می‌شود. در این حالت فرد آسیب‌دیده درد شدیدی را تجربه کرده و مچ پا به شدت ورم می‌کند. علاوه بر این موارد زیر را به‌عنوان علائم در رفتگی مچ پا در نظر می‌گیرند

• در برخی افراد کبودی مچ پا دیده می‌شود؛
• معمولاً ناتوانی در راه رفتن برای افراد آسیب‌دیده اتفاق می‌افتد؛
• مچ پا تغییر شکل داده و دردناک می‌شود؛
• در صورتی که دررفتگی مچ پا باعث فشار یا آسیب به عصب‌ها شده باشد، بی‌حسی یا سوزن‌سوزن شدن در پاها مشاهده می‌شود؛
• از آنجا که دررفتگی می‌تواند در جریان خون به پاها اختلال ایجاد کند، ممکن است رنگ‌پریدگی در پاها دیده شود.

علت در رفتگی مچ پا

در صورت وارد شدن یک نیروی رو به عقب به مچ پا، حالت دررفتگی خلفی مچ پا اتفاق می‌افتد که شایع‌ترین حالت بروز این آسیب است؛ در این حالت مچ پا به سمت عقب خم می‌شود. البته به دلیل استحکام زیاد مفصل مچ پا، نیروی قابل‌توجهی باید به آن وارد شود تا دررفتگی مچ پا اتفاق بیفتد. اتفاقاتی مثل تصادف با موتورسیکلت، سقوط از بلندی یا آسیب ورزشی از جمله شایع‌ترین موارد هستند.

علاوه بر این دررفتگی قدامی مچ پا هم زمانی اتفاق می‌افتد که نیروی رو به جلویی به آن وارد شود. حالت دیگری از دررفتگی مچ پا، دررفتگی جانبی است که به دلیل وارونگی، برگرداندن یا چرخش مچ پا به سمت داخل یا خارج بدن اتفاق می‌افتد. البته فشار پیچشی به مچ پا علاوه بر دررفتگی می‌تواند باعث شکستگی هم بشود. اما حالت شدیدتر دررفتگی، حالتی است که نیروی بسیار شدیدی به مچ وارد شده و تالوس را به سمت بالا جابه‌جا کند. این نیرو معمولاً در اثر سقوط از ارتفاع می‌تواند وارد شود. در چنین مواردی علاوه بر دررفتگی مچ پا، بیمار ممکن است جراحت‌های دیگری مثل آسیب به ستون فقرات را هم تجربه کند.

کودکان و نوجوانان معمولاً موارد بیشتری از دررفتگی مچ پا را تجربه می‌کنند که در بین پسران بیشتر از دختران اتفاق می‌افتد. افرادی هم که به دلیل داشتن بیماری زمینه‌ای تحرک کمی در پاها دارند یا افرادی که تحرک بیش از حد در پاها دارند، در معرض خطر بیشتری برای دررفتگی پا از مچ قرار دارند. داشتن سابقه پیچ خوردن مکرر مچ پا که باعث ضعف عضلات اطراف مچ شده باشد، خطر بروز دررفتگی را افزایش می‌دهد. اساساً ضعف عضلات علت در رفتگی مکرر مچ پا هم به حساب می‌آید.

عوارض و مشکلات احتمالی ناشی از دررفتگی مچ پا

دررفتگی مچ پا در مواردی درد شدیدی ایجاد می‌کند که تحمل آن بسیار سخت است، این درد به خصوص هنگام حرکت پا بیشتر می‌شود. درنتیجه، درد ناشی از این آسیب می‌تواند تا حد زیادی حرکات و رفت‌وآمدهای بیمار را محدود کند. علاوه بر این در مواردی که دررفتگی باعث تغییر شکل مفصل مچ پا شده باشد، اساساً فرد را از ایستادن و حرکات ایستاده ناتوان می‌کند.

روش‌های تشخیص دررفتگی مچ پا

پس از بروز دررفتگی مچ پا و مراجعه شما به پزشک، ابتدا درمورد نحوه وقوع دررفتگی و سوابق آسیب‌های قبلی از شما سؤال می‌پرسد. این سؤالات به پزشک کمک می‌کند نوع دررفتگی و مکانیسم وقوع آن را بهتر تشخیص دهد. علاوه بر این، بیمار باید پزشک را در جریان بیماری‌های قبلی خود و داروهایی که مصرف می‌کند، قرار دهد. در نگاه اول تغییر شکل مچ پا می‌تواند پزشک را به تشخیص دقیق برساند. علاوه بر این ارزیابی فیزیکی برای تعیین اینکه آیا عصب‌های پا تحت‌فشار قرار گرفته‌اند و اینکه آیا جریان خون به پا برقرار است، انجام می‌شود. در چنین شرایطی بیمار قادر به تحمل وزن خود نیست و درد مداومی را تجربه می‌کند.

بسته به مکانیسم آسیب‌دیدگی، احتمالاً پزشک برخی از دیگر قسمت‌های بدن بیمار را هم معاینه می‌کند تا از عدم آسیب‌دیدگی آنها اطمینان پیدا کند. علاوه بر این، ممکن است، از تصویربرداری رادیولوژی هم برای تشخیص شکستگی‌های احتمالی در اثر در رفتگی مفصل مچ پا استفاده شود. رادیولوژی قبل از درمان به پزشک برای تعیین نحوه جا انداختن در رفتگی مچ پا کمک می‌کند. البته رادیولوژی در پایان دوره درمان هم دوباره انجام می‌شود تا پزشک از کامل شدن درمان اطمینان حاصل کند.

در صورتی که دررفتگی مچ پا شدید بوده و احتمال درگیرشدن اجزای دیگری از پا هم وجود داشته باشد، پزشک اقدام به تجویز برخی آزمایش‌های تشخیصی دیگر مثل سی‌تی‌اسکن و ام‌آرآی می‌کند. سی‌تی‌اسکن می‌تواند تصویری دوبعدی از مفصل مچ پا ارائه کند و ام‌آرآی هم می‌تواند علاوه بر بافت استخوانی، تصویری از بافت ماهیچه‌ای رباط‌ها و تاندون‌ها ارائه کند. ام‌آرآی آسیب‌های احتمالی به این اجزا را به خوبی نشان می‌دهد.

درمان دررفتگی مچ پا

در قدم اول بهترین درمان دررفتگی مچ پا جا انداختن مفصل است. در این روش باید مفصل به حالت طبیعی خود بازگردانده شود. بسته به نوع دررفتگی ممکن است بیمار پس از جا انداختن مفصل به انجام حرکات کششی خفیف و مصرف برخی داروها برای کاهش درد و رهاسازی عضلات اطراف مچ پا نیاز داشته باشد.

پس از جا انداختن مچ پای آسیب‌دیده، احتمالاً پزشک برای بیمار یک آزمایش تصویربرداری رادیولوژی تجویز کرده و در صورتی که تشخیص دهد مفصل مچ پای بیمار به خوبی در حالت طبیعی خود قرار گرفته، بستن آتل را توصیه می‌کند یا مچ پا را ممکن است گچ بگیرد. علاوه بر اینها برای درمان خانگی در رفتگی مچ پا بیمار باید تا مدتی استراحت کرده و از وارد کردن فشار زیاد به پا خودداری کند تا مفصل استحکام خود را بازیابد.

در موارد نادری از دررفتگی مچ پا، جا انداختن مفصل به صورت دستی امکان‌پذیر نیست و این کار تحت یک عمل جراحی انجام می‌شود. در این حالت یک جراح ارتوپد اقدام به اصلاح مفصل آسیب‌دیده کرده و تا مدتی پس از عمل بیمار را تحت‌نظر می‌گیرد تا از درمان در رفتگی مچ پا مطمئن شود. پس از اینکه دوره نقاهت پس از عمل طی شد، انجام فیزیوتراپی هم برای بیمار در نظر گرفته می‌شود تا بتواند دامنه حرکتی طبیعی خود را بدست آورد و با تقویت عضلات مچ پا از بروز مجدد آسیب جلوگیری کند.